Bài viết lưu lại những ý kiến cá nhân (của bác Vũ Hưng) các Bạn có thể tham khảo.

Chúng ta chơi cây thì có ai mà không thèm thuồng, thích thú được làm chủ một bonsai cổ lão. Chỉ có điều là chả phải ai cũng có khả năng để được hưởng cái sung sướng làm chủ một cây già lão, dù là mới ở dạng phôi.
Thế nên cái việc dùng một vật liệu bonsai non trẻ để biến nó thành một “cổ thụ” trong chậu dưới cái nhìn của một người bình thường, là điều mà người chơi bonsai cần biết cách thực hiện.

Chính những quy ước bonsai sẽ có nhiệm vụ hướng dẫn chúng ta “nên làm thế nào” để cái “cây vật liệu 5, 10 năm tuổi” trong tay chúng ta “dễ dàng trở thành một cổ thụ” già trên trăm tuổi. Tức là cái cây vật liệu non trẻ ấy đã được chúng ta “cắt xén, uốn éo” và “trưng trong chậu” như thế nào đó để rồi nó mang bóng dáng một cổ thụ trên đồi, chứ không còn tí ti gì hình ảnh của một cây non trẻ.

Quy ước bonsai giúp chúng ta làm được chuyện đó. Thế nhưng, chẳng may, những quy ước mỹ thuật thị giác này lại bị một số bạn “làm biếng sáng tạo” đã chuyển nó ra thành “luật“. Với ý là “cây nào giữ đúng luật như vầy, như vậy … thì mới đúng là bonsai!”.

Thế cho nên, cuối cùng thì quá nhiều bạn đã dùng cái “khung”: cây bonsai là có hình dạng như thế: cành 1 phải thế này, cành 2 phải… và chiều cao cây thì gấp 6 lần đường kính thân…để làm ra những cây bonsai. Bởi thế mà hàng ngàn, hàng chục ngàn cây bonsai có cùng một khung đã được sản sinh trong nhiều năm.

Giá như những cây bonsai “cùng khung” này được coi như cây của một người tập chơi bonsai thì chắc cũng chả gì để nói. Không may, ngay cả những cây đem triển lãm cũng trong khuôn khổ như vậy thành ra mới có chuyện: người nước ngoài bảo sao cây bonsai triển lãm mà sao cây nào cũng giống cây nào? (Đây là chuyện của năm 2013).

Nếu lần giở những trang sách Kỹ thuật Bonsai, tỉ như quyển :
Kỹ Thuật Bonsai , Giáo Sư Lê Công Kiệt và Nguyễn Thiện Tịch, tái bản lần thứ 12 với bổ sung, 2012.

Hoặc như quyển Bonsai Techniques , John Yoshio Naka, 1973

Chúng ta sẽ chả bao giờ thấy tác giả nào nói : đây là quy tắc bonsai!
Như trong quyển Bonsai Techniques thì ông John Y. Naka gọi là: Những (hiểu biết) tổng quát tiếp cận Bonsai.
Còn trong sách của Giáo Sư Lê Công Kiệt thì gọi là: Vài Quy Ước Thẩm Mỹ.
Làm gì có ai gọi những tỉ lệ giữa thân, cành, gốc, chậu…là quy tắc hay luật lệ gì đâu?

Đa phần thì chúng ta ít nhiều đã đọc đâu đó trong sách hay trên internet một số những chuyện về “quy ước mỹ thuật” dùng trong bonsai. Kiểu như:
-cây có nên tỉ lệ đường kính gốc / chiều cao = 1/6,
-chậu nên có chiều dài gấp 3 đường kính gốc cây,
-chậu nên có bề sâu bằng đường kính gốc cây,
-cành thấp nhất nên ở 1/3 chiều cao thân,
-khoảng cách các cành (trên thân) càng lên đỉnh càng nhặt ….

Tất cả những tỉ lệ nêu trên (mà chúng ta hay lầm lẫn gọi là quy tắc bonsai) chẳng qua chỉ là những nhận xét của “cổ nhân” khi thấy một “cây đẹp, già lão, dễ nhìn” thì thường xuất hiện những chi tiết na ná như trên. Từ đó, người ta rút ra những kinh nghiệm: muốn biến những cây non trẻ trông cho có vẻ già lão thì chuyển về những “tỉ lệ” như trên. Lúc đó, nhận thức của người xem sẽ “bị xáo trộn”. Tức là như kiểu Andy giải thích trong tập sách của ông ta ở chương 4: Những Thách Thức dính liền với tính Nghệ Thuật của Bonsai (Những việc cần đối đầu để đạt tính Nghệ thuật trong Sáng tạo Bonsai)

Nếu các bạn đọc vài lần chương 4 của sách ông Andy, chúng ta có thể thấy ngay: những người làm nghệ thuật bằng cây Bonsai đã dùng hình ảnh cây cối trong thiên nhiên làm cơ sở. Thế nhưng (tương tự những họa sĩ vẽ tranh phong cảnh):
-chúng ta tự sắp xếp lại những phần trên cây để trông nó gọn gàng, thuận mắt, mỹ thuật… (điều mà chúng ta hay gọi là: bố cục tác phẩm); chứ nào có phải cứ bắt chước y hệt thiên nhiên là mỹ thuật đâu. Hình ảnh thiên nhiên gây cảm hứng là điều tốt nhất.

-Trong khi tạo tác phẩm bonsai, chúng ta còn đưa vào đó những cảm xúc, cảm nghĩ của cá nhân chúng ta. Thế nên, cái cây bây giờ sẽ trở nên “một tác phẩm diễn tả một câu chuyện ẩn chứa xúc cảm con người”. Nếu được như vậy: cái cây trở thành một tác phẩm nghệ thuật (nghệ thuật =truyền đạt).

Để đạt được 2 chuyện trên, nếu ứng dụng những tỉ lệ ( kỹ thuật) liên quan đến tỉ lệ vàng, chúng ta có thể “ăn gian một chút” khi phô diễn cây ra trước mắt người khác:

-ăn gian về kích cỡ,
-ăn gian bằng cách cho cây ngả ra trước,
-ăn gian bằng cách cắt tỉa tỉ lệ cành với thân,
-ăn gian bằng cách xếp cành nhặt dần ở phần ngọn thân,
-ăn gian bằng cách tạo một góc nhìn đặc biệt cho cây ( phép phối cảnh)…

Kể cả việc chúng ta diễn tả một vài chi tiết trên cái cây “hơi lố” lên một chút, cũng nhằm để “đánh lừa” mắt người xem (chú ý chuyện này mà quên đi, hay bỏ qua chuyện khác).
Nói tóm lại, ông Andy, trong chương 4, đã giải thích rất rõ cho chúng ta thấy những quy ước thẩm mỹ về tỉ lệ, cùng một vài thủ thuật, mà nếu khéo dùng, chúng ta có thể dễ dàng biến một cây non trẻ thành một cây già lão “dưới mắt nhìn của một người bình thường”. Vấn đề chính yếu là khi dùng những “thủ thuật đó”, cái cây bonsai của chúng ta có nói lên được chuyện gì hay không? (nghĩa là cây được kiến tạo có mục đích truyền đạt điều gì đó, hay kể câu chuyện nào đó).

Cho nên, với hình ảnh cùng một cái cây (hình trên), khi được mô tả dưới 3 góc nhìn khác nhau (xa, gần, cận cảnh), cây sẽ có 3 bộ dạng khác nhau. Vậy thì:

-nếu bạn chọn “diễn tả cái cây ở cách xa”, bạn nên uốn cái cây tương tự hình thứ nhất. Một khi cây đã ở xa, vậy thì bạn không nên để cây lộ ra từng cái rễ hay rõ mồn một từng cái lá (tính đồng nhất).

-tương tự, diễn tả cái cây hơi hơi xa, thân cành rõ nét hơn một chút, nhưng cũng chả thể nào nên thấy rõ từng vết nứt trên vỏ?

-còn như muốn diễn tả cái cây ở gần ngay trước mặt, lúc này bạn khoe lộ bộ rễ, vỏ sần thì hợp. Dĩ nhiên là dưới gốc nhìn lên thì bạn cũng thấy đường thân vặn vẹo và thân ngắn chũn lại.

xem tiếp phần 2

Theo : http://bonsaininhbinh.com